رشته هوش مصنوعی چیست؟ (دانلود لیست دانشگاه‌ها + راهنمای ورود)

رشته هوش مصنوعی یکی از جذاب‌ترین و پرطرفدارترین شاخه‌های فناوری و علوم مهندسی است که در سال‌های اخیر توجه زیادی از دانش‌آموزان و داوطلبان کنکور را به خود جلب کرده است. دانشجویان هوش مصنوعی یاد می‌گیرند چگونه الگوریتم‌هایی طراحی کنند که داده‌ها را تحلیل کرده و با منطق تصمیم‌گیری انجام دهند.

در ادامه این راهنما بیشتر به معرفی رشته هوش مصنوعی پرداخته‌ایم و به شما می‌گوییم که:

• رشته ی هوش مصنوعی چه درس‌هایی دارد؟
• به چه مهارت‌هایی نیاز دارد؟
• آینده شغلی‌اش چگونه است؟
• درآمدش چقدر است؟
• برای ورود به دانشگاه چه معدل و رتبه‌ای می‌خواهد؟

پس اگر می‌خواهید مسیر ورود به این رشته پرهیجان را به‌طور کامل بشناسید؛ این محتوا، مختص شماست.

رشته هوش مصنوعی چیست؟

رشته هوش مصنوعی به شما یاد می‌دهد که چطور سیستم‌ها می‌توانند یاد بگیرند، تصمیم بگیرند و رفتارهای انسانی را شبیه‌سازی کنند. وقتی وارد این حوزه می‌شوید، یاد می‌گیرید الگوریتم‌هایی طراحی کنید که داده‌ها را تحلیل کنند و با منطق تصمیم‌گیری کنند. همین توانایی‌ها، باعث شده بازار کار هوش مصنوعی یکی از پرتقاضاترین و پردرآمدترین زمینه‌های فناوری در ایران و جهان باشد.

بهترین دانشگاه‌ های هوش مصنوعی

در ادامه لیستی از بهترین دانشگاه های هوش مصنوعی در ایران و جهان را به شما معرفی می‌کنیم.

دانشگاه های هوش مصنوعی در ایران (لیست کامل دانشگاه‌ها)

اگر به‌دنبال رشته هوش مصنوعی در ایران هستید، انتخاب دانشگاه مناسب اهمیت زیادی دارد. چند دانشگاه مطرح ایران در زمینه هوش مصنوعی، عبارت‌اند از دانشگاه شریف تهران، دانشگاه امیر کبیر، دانشگاه صنعتی اصفهان و… .

برای مشاهده لیست کامل دانشگا‌های ارائه‌دهنده‌ی رشته هوش مصنوعی در ایران (در مقاطع ارشد و دکتری) فایل PDF زیر را دانلود کنید:

هنگام انتخاب دانشگاه، علاوه بر نام و رتبه، به کیفیت اساتید، تنوع گرایش‌های هوش مصنوعی، پروژه‌های تحقیقاتی و زیرساخت‌های آزمایشگاهی نیز توجه داشته باشید.

برترین دانشگاه های هوش مصنوعی در جهان

بسیاری از دانشگاه‌های معتبر دنیا نیز برنامه‌های آموزشی و پژوهشی تخصصی در این زمینه ارائه می‌دهند که دانشجویان را برای ورود به بازار کار بین‌المللی و فعالیت در پروژه‌های پیشرفته فناوری آماده می‌کنند. در ادامه، با چند مورد از برترین دانشگاه‌های جهان در زمینه هوش مصنوعی نیز آشنا می‌شوید:

• Massachusetts Institute of Technology (MIT) در آمریکا: پیشروترین مرکز تحقیقاتی در زمینه یادگیری ماشین، رباتیک و الگوریتم‌های هوش مصنوعی است.
• Stanford University در آمریکا: این دانشگاه ارتباط نزدیک با سیلیکون‌ولی دارد و تمرکز آن بر هوش مصنوعی کاربردی در صنعت و پژوهش است.
• Carnegie Mellon University (CMU) در آمریکا: یکی از نخستین دانشگاه‌هایی که دپارتمان مستقل هوش مصنوعی را راه‌اندازی کرده است.
• University of California, Berkeley (UC Berkeley) در آمریکا: مشهور به تحقیقات پیشرو در یادگیری تقویتی (Reinforcement Learning) و بینایی ماشین است.
• University of Oxford در انگلستان: ترکیبی از علوم داده، یادگیری ماشین و فلسفه هوش مصنوعی را در قالب برنامه‌های چندرشته‌ای ارائه می‌دهد.
• University of Cambridge در انگلستان: تمرکز این دانشگاه بر یادگیری آماری و توسعه سیستم‌های هوشمند در سطح جهانی است.
• ETH Zurich در سوئیس: یکی از بهترین مراکز اروپا در زمینه مهندسی هوش مصنوعی و رباتیک صنعتی است.
• National University of Singapore (NUS) در سنگاپور: قطب نوآوری در آسیا و شریک بسیاری از شرکت‌های فناوری بزرگ در زمینه AI است.
• Tsinghua University در چین: معروف به «MIT چین»، با رشد سریع در زمینه تحقیقات هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین است.
• University of Toronto در کانادا: دانشمندان برجسته‌ای مانند Geoffrey Hinton و Yoshua Bengio، در این دانشگاه تحصیل کرده‌اند.

در ادامه به شما می‌گوییم که رشته هوش مصنوعی چه درس‌هایی دارد، چه مهارت‌هایی لازم دارد و از چه رشته هایی میتوان ارشد هوش مصنوعی خواند.

چگونه وارد رشته هوش مصنوعی شویم؟

مسیر ورود به رشته هوش مصنوعی در ایران بسته به رشته تحصیلی دوران دبیرستان متفاوت است. بیایید با هم ببینیم از هر رشته چطور می‌توان وارد این رشته شد.

برای ورود جدی به رشته هوش مصنوعی، ترکیب آموزش تئوری و تمرین عملی ضروری است. برای این منظور، دستیار معلم هوش مصنوعی فارسی هوشا محیطی فراهم کرده است تا دانش آموزان و دانشجویان بتوانند با مدل‌های مختلف AI کار کنند، مفاهیم را به شکل کاربردی یاد بگیرند و پروژه‌های کوچک و قابل‌اجرا بسازند

۱. رشته هوش مصنوعی از ریاضی‑فیزیک

اگر در دبیرستان، ریاضی فیزیک خوانده‌اید، بیشترین تطابق با دروس پایه هوش مصنوعی را دارید: این دروس، شامل ریاضیات، آمار، الگوریتم و برنامه‌نویسی می‌شود. بنابراین، با معدل خوب و رتبه مناسب، می‌توانید راحت وارد دانشگاه شوید و رشته هوش مصنوعی را انتخاب کنید.

۲. رشته هوش مصنوعی از تجربی

اگر تجربی خوانده‌اید، مسیر ورود به رشته هوش مصنوعی در دانشگاه سخت‌تر است، چون بیشتر دروس زیستی و آزمایشگاهی دارند و روی ریاضی و برنامه‌نویسی کم‌تر تمرکز شده است. برای موفقیت در دانشگاه، باید ریاضی، آمار و برنامه‌نویسی را تقویت کنید. پس از تجربی هم می‌شود، وارد رشته دانشگاهی هوش مصنوعی شد، ولی آماده‌سازی بیشتری نیاز دارد.

۳. رشته هوش مصنوعی از انسانی

برای فارغ‌التحصیلان انسانی، ورود مستقیم به رشته دانشگاهی هوش مصنوعی تقریباً غیرممکن است، چون پایه‌های مورد نیاز این رشته شامل علوم کامپیوتر، ریاضیات و الگوریتم است و رشته انسانی بیشتر روی زبان، ادبیات و علوم اجتماعی تمرکز دارد. بنابراین هنگام ورود به دانشگاه باید تغییر رشته داده و وارد رشته‌ی مهندسی یا علوم کامپیوتر شوید.

۴. رشته هوش مصنوعی از فنی حرفه ای و کاردانش (هنرستان)

اگر از هنرستان آمده‌اید، امکان ورود به رشته مهندسی هوش مصنوعی وجود دارد، با این‌حال همه چیز بستگی به شاخه تحصیلی‌‌تان دارد و همین‌طور لازم است که تلاش بیشتری داشته باشید.

اگر رشته شما شاخه کامپیوتر، برنامه‌نویسی یا فناوری اطلاعات است، می‌توانید وارد رشته هوش مصنوعی شوید ولی احتمالاً نیاز به گذراندن پیش‌نیازهای دانشگاهی دارید.

اگر در شاخه کاملاً متفاوتی مثل طراحی یا هنرهای تجسمی تحصیل کرده‌اید، مسیر سخت‌تر است و شاید لازم باشد از پایه شروع کنید.

۸ کاربرد هوش مصنوعی در مدارس برای یادگیری و ارزیابی

رشته هوش مصنوعی در مقطع کارشناسی (لیسانس) در ایران

در بیشتر دانشگاه‌های ایران رشته هوش مصنوعی به‌صورت مستقل در مقطع کارشناسی ارائه نمی‌شود. دانش‌آموزان باید پس از تحصیل در دبیرستان یا هنرستان، در رشته‌هایی مانند مهندسی کامپیوتر، علوم کامپیوتر یا مهندسی نرم‌افزار مدرک کارشناسی خود را بگیرند تا در مقطع کارشناسی ارشد، امکان انتخاب گرایش تخصصی هوش مصنوعی را داشته باشند.

رشته هوش مصنوعی بدون کنکور است؟

در ایران، بیشتر رشته‌های مهندسی کامپیوتر، علوم کامپیوتر و گرایش‌های هوش مصنوعی از طریق کنکور سراسری پذیرش می‌شوند. با این حال، بعضی دانشگاه‌ها (به‌خصوص دانشگاه‌‌های آزاد) در دوره‌های خاص پذیرش بدون کنکور یا از طریق سوابق تحصیلی دارند. برای اینکه ببینید آیا پذیرش بدون کنکور وجود دارد یا نه، بهترین کار این است که هر سال دفترچه کنکور و سایت دانشگاه‌ها را چک کنید.

همچنین برای ورود به این رشته در دانشگاه‌های برتر، معمولاً باید بدانید رشته هوش مصنوعی چه رتبه‌ای می‌خواهد و معدل لازم برای رشته هوش مصنوعی چقدر است. در دانشگاه‌های تاپ، رتبه زیر ۳۰۰۰ و معدل بالا (حدود ۱۵ به بالا) شانس قبولی را افزایش می‌دهد.

برنامه ریزی کنکور با هوش مصنوعی؛ بهترین روش‌ های 1405

تاریخچه رشته هوش مصنوعی در ایران

رشته دانشگاهی هوش مصنوعی در ایران از اوایل دهه ۱۳۸۰ به‌صورت رسمی وارد نظام آموزشی شد و ابتدا به‌عنوان یکی از گرایش‌های مهندسی کامپیوتر (گرایش هوش مصنوعی و رباتیک) در چند دانشگاه بزرگ کشور ارائه شد. با گذشت زمان و افزایش اهمیت فناوری‌های هوشمند، این رشته به‌صورت مستقل در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز تدریس می‌شود.

دروس رشته هوش مصنوعی در مقطع کارشناسی و ارشد

رشته هوش مصنوعی، در دانشگاه‌ها، معمولاً شامل دروس پایه، تخصصی و عملی است که در ادامه به شما می‌گوییم.

دروس رشته هوش مصنوعی کارشناسی

در بیشتر دانشگاه‌های ایران، مقطع کارشناسی رشته‌ای با عنوان «هوش مصنوعی» به‌طور مستقل ارائه نمی‌شود. معمولاً دانشجویان از طریق گرایش هوش مصنوعی در رشته‌های مهندسی کامپیوتر یا علوم کامپیوتر با مفاهیم اولیه این حوزه آشنا می‌شوند. در این گرایش، مباحث پایه‌ای مانند مبانی هوش مصنوعی، الگوریتم‌ها، یادگیری ماشین مقدماتی و تحلیل داده‌ها تدریس می‌شود.

دروس رشته هوش مصنوعی کارشناسی ارشد

دوره کارشناسی ارشد هوش مصنوعی معمولاً دو ساله است و دانشجویان با دروس زیر آشنا می‌شوند:

• الگوریتم‌های یادگیری ماشین (Machine Learning): آشنایی با روش‌هایی که به کامپیوترها امکان یادگیری از داده‌ها را می‌دهند.
• یادگیری عمیق (Deep Learning): مطالعه شبکه‌های عصبی پیشرفته‌ای که الگوهای پیچیده را از داده‌های بزرگ استخراج می‌کنند.
• پردازش زبان طبیعی (Natural Language Processing): روش‌های درک و تولید زبان انسانی توسط ماشین، آموزش داده می‌شوند.
• بینایی کامپیوتر (Computer Vision): این درس روی یادگیری تکنیک‌های تحلیل و فهم تصاویر و ویدیو توسط کامپیوتر تمرکز دارد.
• داده‌کاوی (Data Mining): استخراج الگوها، روابط و اطلاعات ارزشمند از حجم زیادی از داده‌ها، آموزش داده می‌شود.
• رباتیک هوشمند (Intelligent Robotics): طراحی و کنترل ربات‌هایی که می‌توانند تصمیم‌گیری و تعامل هوشمندانه انجام دهند.
• سیستم‌های چندعاملی (Multi-Agent Systems): در این درس، تعامل و همکاری چند عامل هوشمند در یک محیط مشترک بررسی می‌شود.
• بهینه‌سازی (Optimization): در این درس دانشجو یاد می‌گیرد که چگونه بهترین پاسخ یا تصمیم را در شرایط پیچیده و محدود پیدا کند.
• پروژه تحقیقاتی یا پایان‌نامه: در این مرحله دانشجو یک پژوهش تخصصی انجام می‌دهد تا مفاهیم آموخته‌شده را در یک مسئله واقعی به‌صورت عملی به‌کار بگیرد.

پیش نیاز رشته هوش مصنوعی چیست؟

برای تحصیل در رشته هوش مصنوعی چه کنیم؟ برای ورود به رشته هوش مصنوعی (AI)، پیش‌نیازهای مختلفی وجود دارد که شامل دانش پایه، مهارت‌های برنامه‌نویسی و توانایی‌های ریاضی می‌شود. این پیش‌نیازها به شما کمک می‌کنند تا درک عمیقی از مفاهیم AI پیدا کنید و بتوانید الگوریتم‌ها و مدل‌ها را به درستی پیاده‌سازی کنید. در ادامه به تفکیک توضیح می‌دهم:

۱. پیش‌نیازهای ریاضی

رشته و زیر رشته های هوش مصنوعی بسیار وابسته به ریاضیات هستند، به ویژه:

• جبر خطی (Linear Algebra)

1. ماتریس‌ها و بردارها، ضرب ماتریس‌ها، مقادیر ویژه و بردارهای ویژه
2. کاربرد در شبکه‌های عصبی، پردازش تصویر و یادگیری ماشین

• حساب دیفرانسیل و انتگرال (Calculus)

1. مشتق و گرادیان (Gradient)
2. بهینه‌سازی توابع هزینه در الگوریتم‌های یادگیری

• احتمال و آمار (Probability & Statistics)

1. توزیع‌ها، امید ریاضی، واریانس و کوواریانس
2. پایه‌ای برای مدل‌های احتمالی، یادگیری ماشین و تحلیل داده‌ها

• ریاضیات گسسته (Discrete Mathematics)

1. مجموعه‌ها، گراف‌ها، منطق و الگوریتم‌های ترکیبیاتی
2. کاربرد در الگوریتم‌ها و سیستم‌های خبره

۲. پیش‌نیازهای برنامه‌نویسی

همچنین برای پذیرش رشته هوش مصنوعی، داشتن دانش کافی برنامه‌نویسی به‌منظور طراحی و پیاده‌سازی الگوریتم‌های هوش مصنوعی ضروری است.

• زبان‌های متداول: Python (رایج‌ترین)، Java، C++
• مهارت‌های مهم:

1. کار با کتابخانه‌های AI مانند TensorFlow، PyTorch، scikit-learn
2. پردازش داده‌ها و تحلیل اطلاعات با Pandas و NumPy

۳. پیش‌نیازهای علوم کامپیوتر

• ساختمان داده‌ها و الگوریتم‌ها (Data Structures & Algorithms)۷ شامل: لیست، پشته، صف، درخت، گراف و الگوریتم‌های جستجو و مرتب‌سازی
• پایگاه داده‌ها و SQL
• سیستم عامل و مفاهیم محاسبات موازی

۴. مهارت‌های تحلیلی و نرم

علاوه بر مهارت‌های فنی نام برده شده شما باید از مهارت‌های نرم زیر هم برای ورود به رشته های جدید هوش مصنوعی برخوردار باشید:

• توانایی حل مسئله و تفکر منطقی
• مهارت در تحلیل داده‌ها و کار با نمودارها
• آشنایی با ابزارهای محاسباتی و محیط‌های شبیه‌سازی

گرایش های رشته هوش مصنوعی

دانشجویان می‌توانند بر اساس علاقه و مسیر شغلی مورد نظر، یکی از گرایش‌ های هوش مصنوعی را انتخاب کنند:

۱. یادگیری ماشین و یادگیری عمیق (Machine Learning & Deep Learning)

در گرایش ماشین لرنینگ، دانشجویان با الگوریتم‌هایی آشنا می‌شوند که به سیستم‌ها، توانایی «یادگیری از داده‌ها» را می‌دهند. هدف، ساخت مدل‌هایی است که بتوانند پیش‌بینی کنند، تصمیم بگیرند یا الگوهای پنهان را در داده‌ها کشف کنند.

۲. بینایی ماشین و پردازش تصویر (Computer Vision)

این گرایش بر آموزش سیستم‌ها، برای «دیدن و درک تصاویر و ویدیوها» تمرکز دارد. از تشخیص چهره گرفته تا سیستم‌های رانندگی خودکار، بینایی ماشین نقشی کلیدی در تبدیل داده‌های تصویری به اطلاعات قابل فهم ایفا می‌کند.

۳. پردازش زبان طبیعی (Natural Language Processing – NLP)

در این حوزه، هدف ایجاد سیستم‌هایی است که بتوانند زبان انسان را بفهمند، تولید کنند و با آن تعامل داشته باشند. از چت‌بات‌ها و مترجم‌های خودکار گرفته تا تحلیل احساسات در شبکه‌های اجتماعی، NLP پایه بسیاری از فناوری‌های امروزی است.

۴. رباتیک و سیستم‌های هوشمند (Robotics & Intelligent Systems)

این گرایش ترکیبی از مهندسی، هوش مصنوعی و کنترل است. در این گرایش دانشجویان می‌آموزند ربات‌هایی طراحی کنند که در محیط‌های واقعی تصمیم بگیرند و عمل کنند.

۵. داده‌کاوی و تحلیل داده‌های بزرگ (Data Mining & Big Data Analytics)

هدف این گرایش استخراج دانش و الگوهای ارزشمند از حجم عظیمی از داده‌هاست. دانشجویان می‌آموزند چگونه داده‌ها را تحلیل کنند تا در تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه در زمینه‌هایی مانند کسب‌وکار، پزشکی یا اقتصاد به کار روند.

۶. هوش محاسباتی، شبکه‌های عصبی و سیستم‌های چندعاملی (Computational Intelligence & Multi-Agent Systems)

در این گرایش از روش‌های الهام‌گرفته از طبیعت مانند الگوریتم‌های ژنتیک یا منطق فازی برای حل مسائل پیچیده استفاده می‌شود. همچنین سیستم‌های چندعاملی طراحی می‌شوند که چندین عامل هوشمند در آن با همکاری یا رقابت برای رسیدن به هدف مشترک فعالیت می‌کنند.

با انتخاب گرایش مناسب و تمرکز روی پروژه‌ها و مهارت‌های عملی، می‌توانید مسیر شغلی موفق در بازار کار هوش مصنوعی ایران و جهان بسازید.

پردرآمدترین گرایش ها در رشته هوش مصنوعی

در بین گرایش‌ها و زمینه‌های شغلی، برخی رشته های هوش مصنوعی از بقیه پردرآمدتر هستند، از جمله:

• یادگیری عمیق (Deep Learning)
• بینایی ماشین (Computer Vision)
• پردازش زبان طبیعی (Natural Language Processing)
• تحلیل داده و علم داده (Data Science)

کسانی که در این زمینه‌ها تخصص دارند، معمولاً در شرکت‌های بین‌المللی یا پروژه‌های بزرگ استخدام می‌شوند.

به‌طور کلی رشته های هوش مصنوعی ترکیبی از علوم کامپیوتر، ریاضیات و منطق هستند؛ بنابراین شما باید بر مفاهیمی مانند یادگیری ماشین، ریاضی مهندسی، آمار و الگوریتم‌ها مسلط باشید تا بتوانید در آینده وارد مشاغل پردرآمد این رشته شوید.

بازار کار رشته هوش مصنوعی در ایران و جهان

بازار کار رشته هوش مصنوعی در ایران و جهان بسیار گسترده بوده و روزبه‌روز در حال رشد است. این رشته یکی از آینده‌دارترین رشته‌های مهندسی است و فارغ‌التحصیلان آن می‌توانند در زمینه‌های مختلفی مانند تحلیل داده، رباتیک، یادگیری ماشین و برنامه‌نویسی فعالیت کنند. در ادامه بیشتر به آینده کاری رشته هوش مصنوعی می‌پردازیم.

شغل‌ های رشته هوش مصنوعی

رشته هوش مصنوعی چه شغل‌هایی دارد؟ از آنجا که رشته مهندسی هوش مصنوعی تلفیقی از ریاضی، آمار و علوم کامپیوتر است، کسانی که در این حوزه تحصیل می‌کنند، می‌توانند در موقعیت‌های شغلی زیر فعالیت کنند:

• متخصص یادگیری ماشین (Machine Learning Engineer)
• تحلیل‌گر داده و داده‌کاو (Data Analyst / Data Scientist)
• برنامه‌نویس هوش مصنوعی و الگوریتم‌های هوشمند
• مهندس رباتیک
• توسعه‌دهنده سیستم‌های بینایی ماشین (Computer Vision Developer)
• پژوهشگر در زمینه هوش مصنوعی

درآمد رشته هوش مصنوعی در ایران و جهان

درآمد رشته هوش مصنوعی در ایران بسته به تخصص، تجربه و محل کار متفاوت بوده و از حدود ۳۰ تا ۹۰ میلیون تومان در ماه متغیر است. در خارج از کشور نیز میانگین سالانه درآمد این رشته می‌تواند بین ۱۳۰ تا ۱۵۰ هزار دلار باشد.

به‌طور میانگین، متخصصان هوش مصنوعی جزء پردرآمدترین فارغ‌التحصیلان حوزه فناوری هستند. هرچه مهارت‌های شما در برنامه‌نویسی، ریاضیات و یادگیری ماشین بیشتر باشد، درآمدتان نیز بالاتر خواهد بود.

همانطور که در تصویر زیر می‌توانید مشاهده کنید، موقعیت‌های کاری هوش مصنوعی در ایران و جهان بسیار متنوع است. شما می‌توانید از طریق سایت‌های کاریابی مختلف نظیر جابینجا در ایران و سایت کاریابی جهانی INDEED (تصویر سمت چپ سایت کاریابی جابینجا و سمت راست سایت INDEED است) موقعیت‌های شغلی مختلف و حقوق پیشنهادی برای این پوزیشن را دریافت کنید.

یادگیری با دستیار معلم هوش مصنوعی هوشا

دانشجویان و علاقه‌مندان رشته هوش مصنوعی نیاز دارند علاوه بر یادگیری تئوری، مهارت‌های عملی را هم تجربه کنند. دستیار معلم هوش مصنوعی فارسی هوشا به شما این امکان را می‌دهد که با مدل‌های هوش مصنوعی به زبان فارسی تمرین کنید، مفاهیم را عملی یاد بگیرید و پروژه‌های کوچک بسازید.

سخن پایانی

هوش مصنوعی تنها یک رشته دانشگاهی یا یک مهارت فنی نیست؛ بلکه یک دروازه به دنیای آینده است، جایی که توانایی تحلیل داده‌ها، تصمیم‌گیری هوشمند و شبیه‌سازی رفتارهای انسانی می‌تواند زندگی انسان‌ها و جهان پیرامون ما را متحول کند. هر کسی که وارد بازار کار پردرآمد و پرتقاضای هوش مصنوعی می‌شود، فرصت پیدا می‌کند تا مسائل پیچیده را حل کند، ایده‌های نوآورانه خلق کند و در عرصه فناوری و علوم مهندسی اثرگذار باشد.